Artykuł przedstawia historię polsko-irańskiej współpracy kulturalnej, szczególnie w obrębie designu. Razem ze studentami przybliżamy zarówno historyczne i ekonomiczne relacje tych dwóch krajów, jak i ich współczesne działania związane z edukowaniem projektantów młodego pokolenia, tak aby przygotować ich na rozwiązywanie globalnych problemów, takich jak izolacja społeczna, wojny, kryzys klimatyczny czy nasilone migracje. Wierzymy, że w czasach silnych zmian społeczno-politycznych, jak i klimatycznych, nauka bez granic stanowi kluczową podstawę dla potencjalnych rozwiązań projektowych, które mogą ułatwić nam wszystkim życie.
Współpraca:
- Instytut Wzornictwa Przemysłowego Warszawa/Polska
- Ambasada RP w Teheranie/Iran – Irena Kołakowska-Fałkowska
- Uniwersytet Teherański/Iran – Dr Maryam Khalili
- Safavi House & Ivan Cultural Group Isfahan/Iran
Spis treści:
- Zarys historyczny polsko-irańskiej współpracy w obrębie kultury i designu
- Wznowienie polsko-irańskiej współpracy – meble gięte z dywanami
- Design synestetyczny i przedmioty angażujące zmysły / projektowanie przedmiotów do życia w izolacji
- Polish Design Summer School 2021/22
- Nauka w kontekście pracy bez granic
- Plan przyszłej współpracy
- Zarys historyczny polsko-irańskiej współpracy w obrębie kultury i designu
Polska i Persja (oficjalna nazwa kraju przed 1935 rokiem) cieszyły się dobrymi relacjami przez ponad cztery wieki. Persja za czasów panowania dynastii Safawidów i Polska chętnie wymieniały się usługami i przedmiotami. W końcu łączył je wspólny wróg: ekspansjonistyczne Imperium Osmańskie.
Pierwszy polski wysłannik, Sefer Muratowicz, przyjechał do Persji Safawidów z konkretnym zamiarem: kupić dywany dla polskiego Sądu. To wydarzenie stanowi symboliczny początek polskiego zainteresowania perską sztuką, z wyszczególnieniem perskich dywanów.
Polskie delegacje i kupcy wielokrotnie odwiedzali Persję Safawidów, aby kupić isfahański i kaszański jedwab oraz wełniane dywany, które słynęły z nieskazitelnej jakości. Niektóre miały nawet złote i srebrne hafty. Duża część dywanów, które niegdyś ozdabiały pałace polskich arystokratów, przetrwała aż do XIX wieku, kiedy to cała Europa doceniła orientalne dywany. Polska była jednym z pierwszych krajów, które wprowadziły perskie dywany na teren Europy. W związku z tym w Europie powszechnie używano nazwy „polskie dywany”, aż do czasu, gdy ich prawdziwe perskie pochodzenie zostało ujawnione.
W XVIII i XIX wieku wielu dyplomatycznych wysłanników odwiedzało i przebywało w Persji przez długi czas. Wśród nich znaleźli się m.in.: Aleksander Chodźko, polski poeta i rosyjski konsul w Raszcie, Ignacy Pietraszewski, pierwszy polski tłumacz świętych pism Zaratusztry, oraz Karol Bohdanowicz, geolog, który przeprowadził pierwsze badania nad pasmem Gór Turkmeńsko-Chorasańskich w północno-wschodniej Persji.
Późniejsze formalne zawiązanie relacji dyplomatycznych między Polską a Iranem tylko potwierdziło istniejącą już więź między krajami. Polska, po tym jak odzyskała niepodległość na początku XX wieku, podpisała w 1927 roku traktat przyjaźni z Persją, choć pierwsza perska placówka dyplomatyczna działała już przed Pierwszą Wojną Światową.
Okres pomiędzy I a II Wojną Światową był czasem odnowy i wzmocnienia obustronnych relacji biznesowych. Polscy przedsiębiorcy chętnie handlowali z irańskimi, szczególnie wyrobami szklanymi, materiałami i meblami oraz w obrębie przetwórstwa żywności. Co więcej, dr Feliks Mielczarski, założyciel Szkoły Stomatologii na Uniwersytecie Teherańskim, utworzył w tamtym okresie stowarzyszenie polskiej diaspory.
Wspólne działania Iranu i Polski zapoczątkowały nowy rozdział, podczas którego w 1943 roku do Europy przybyło 116 000 uchodźców z Syberii i Azji Środkowej. Była to największa europejska masowa migracja przez Iran. Żołnierze z generałem Władysławem Andersem na czele ewakuowali do Iraku i Palestyny, by z czasem bronić wyzwolenia Monte Cassino, Ankony i Bolonii. Polscy cywile pozostali jednak w Iranie na długie lata, niektórzy nawet na całe życie. Poślubili Irańczyków i stworzyli polskie społeczności w Iranie.
Pośród uchodźców znaleźli się rzemieślnicy, którzy pracowali wcześniej przy produkcji mebli w Polsce. Istnieje legenda o polskim rzemieślniku, którą opowiadają isfahańscy i tebryscy stolarze. Dotyczy ona uczenia się tajników gięcia toczonych drewnianych żerdzi parą w gorących rurach. Uczono ich kształtowania wygiętej ramy oparcia pleców krzesła kawiarnianego, dokładnie modelu Thonet No. 14. A ponieważ ich instruktor był Polakiem, rozwinęła się błędna nazwa: „polskie krzesło”, lub w transliterowanej formie w języku perskim: „Sandaliye Lahestani”, która stała się powszechną i zbiorczą nazwą dla wszelkich mebli z giętego drewna. Nawet tych, które swoim kształtem zaledwie imitowały tę metodę.
Uroki stylu Thonet razem z polskim zaangażowaniem we wprowadzenie go do Iranu sprawiły, że „polskie krzesło” stało się powszechną nazwą podczas codziennych rozmów w irańskiej branży meblarskiej. Krzesła te nie wyszły z mody przez lata i stały się symbolem intelektualnych dyskusji, które prowadzili artyści i pisarze w kawiarniach w centrum miasta. Do dziś podczas renowacji budynków projektanci często rozważają „polskie krzesła” jako potencjalny element wystroju przestrzeni.
- Wznowienie polsko-irańskiej współpracy – meble gięte z dywanami
Historia polskiego krzesła i jego znaczenie dla zawiązania się polsko-irańskich relacji na stałe zapisały się w historii. Dzięki temu dziś powstała kolejna współpraca między naukowcami z obu tych krajów.
Jej początki sięgają momentu, kiedy Behman, studio mebli i aranżacji wnętrz w Teheranie, dostało zlecenie, aby umeblować niedawno wyremontowaną rezydencję polskiego ambasadora w Teheranie. A ponieważ założyciel i główny projektant studia Behman pracował kiedyś jako wykładowca wizytujący na Uniwersytecie Teherańskim i pochodzi ze środowisk akademickich, nawiązała się pomiędzy nim a ambasadorem dyskusja. Wspólnie wrócili pamięcią do historii polskiego krzesła i jego powiązań z polskimi uchodźcami. W związku z 80. rocznicą goszczenia polskich uchodźców w Iranie zdecydowano się uczcić wydarzenie projektem meblarskim, za który odpowiadać mieli studenci wzornictwa przemysłowego ze Szkoły Sztuk Pięknych na Uniwersytecie Teherańskim.
Projekt ten zatytułowano: „Dziedzictwo kulturowe, współczesne wartości i praktyczne zastosowanie: projektowanie mebli zainspirowanych irańską i polską kulturą”. Celem projektu było nie tylko upamiętnienie wpływu polskiej kultury i technologii na irański rynek i rzemiosło, ale także prześledzenie historii obu tych krajów i ich poprzednich wymian kulturalnych, szczególnie dotyczących persko-polskich dywanów. Co ciekawe, studenci przeprowadzili dogłębny przegląd polskiego i irańskiego folkloru, jak i sztuki współczesnej, co znacząco wzbogaciło powstałe projekty. Niestety projekt nie mógł być zrealizowany w takim stopniu, jak początkowo zakładano, z powodu wybuchu pandemii. Pomimo licznych lockdownów, ograniczeń w podróży i innych przeszkód, studenci dalej pracowali nad projektem. I choć finalnie został on zrealizowany na mniejszą skalę, udało się go zakończyć wraz z 2020 rokiem.
Spośród jedenastu projektów zakwalifikowanych na tzw. short listę, wybrano pięć, które Behman studio zrealizuje w formie funkcjonalnych prototypów. Zostaną one wystawione podczas Łódź Design Festival 2023.
Meble, których użyto w projektach, składały się z ramy z giętego drewna z pewnymi irańskimi akcentami, takimi jak rama z zamkniętą pętlą, którą zaprojektowano jako krosno do mocowania dywanów na siedziskach. Pozostałe projekty obejmowały także kolorystykę charakterystyczną dla polskich tkanin ludowych, tyle że zestawioną z irańskimi elementami architektonicznymi.
- Design synestetyczny i przedmioty angażujące zmysły / projektowanie przedmiotów do życia w izolacji
Świat nieustannie się zmienia. To, co trzy lata temu wydawało się niemożliwe, dziś stało się częścią naszej rzeczywistości. Nowe doświadczenia, technologie i sytuacje geopolityczne. Obserwowaliśmy rozwój niektórych z tych zjawisk przez ostatnie parę lat, podczas gdy inne wydarzyły się zaskakująco szybko.
Jedną z konsekwencji przyspieszającego tempa życia, jak i globalnych zdarzeń, takich jak pandemia COVID-19, jest transfer istotnych części naszej codzienności do świata wirtualnego, do którego jako kompleksowe i zmysłowe istoty nie jesteśmy jeszcze przyzwyczajeni. Poprzez ograniczanie bodźców zmysłowych wyłącznie do wzroku i węchu, wyeliminowanie haptycznych doświadczeń i wzrost jednostkowania się społeczeństw, doszło do niepokojącego pogorszenia się kondycji psychofizycznej całego gatunku ludzkiego.
„Okulocentryzm to uboższe doświadczanie świata. Dominacja wzroku i stłumienie pozostałych zmysłów popycha nas w stronę wyłączenia, izolacji i powierzchowności”, podkreśla Juhani Pallasmaa.
Design synestetyczny angażuje wszystkie ludzkie zmysły naraz, tak aby wzbogacić zmysł wzroku, który dostarcza 80% informacji o otaczającym nas świecie, pozostałymi zmysłami słuchu, dotyku, węchu i smaku. Tak jak Jinsop Lee wyjaśnia w swoim TED talku: „Teoria pięciu zmysłów to nie tylko przydatne narzędzie do oceny różnych doświadczeń. Pozwala zastosować najlepsze doświadczenia w projektach. Dobry design wygląda świetnie – ale dlaczego nie miałby też świetnie pachnieć, brzmieć czy smakować?”
Dlatego tak ważne jest, aby uświadamiać i uczyć studentów wielozmysłowego podejścia do tworzenia rozwiązań projektowych. Projekty, które angażują użytkowników na poziomie neurologii, są w stanie wesprzeć ich w codziennych zmaganiach z m.in. zaburzeniami nastroju, lękiem, izolacją czy migracją. Design sam w sobie nie rozwiąże problemów świata. Jednak edukowanie projektantów na temat tworzenia rozwiązań czerpiących z nauki daje szansę na to, aby choć minimalnie wspomóc proces ratowania naszej planety.
Projekty studentów, które zaprezentowano podczas PDSS 2021, pokazały, jak ważne są dla nas relacje międzyludzkie (HOZOUR, Fatemeh Tohidifar), fizyczny dotyk (KENAAR, Negal Alimohammadi lub MALU, Danial Tolouei Aznave), jak i połączenie z kulturą (ETHEREALITY, Fateme Shakouri Rad). Studenci poruszyli także kwestię komunikacji międzyludzkiej (DUGI-PEN-FRIEND, Amin Masoudi).
- POLISH DESIGN SUMMER SCHOOL 2021/22
Edycja 2021
Mieliśmy ogromny zaszczyt pracować nad serią wykładów i projektem o tytule: „Polish Design Summer School 2021. Projektowanie wspierające ludzki dobrostan z uwzględnieniem izolacji i ograniczonych kontaktów społecznych”. Projekt powstał we współpracy z Instytutem Wzornictwa Przemysłowego, Ambasadą RP w Iranie oraz Wydziałem Wzornictwa Przemysłowego w Szkole Sztuk Pięknych Uniwersytetu Teherańskiego. Naszym celem było przedstawienie koncepcji designu synestetycznego i zachęcenie studentów do postrzegania swoich potencjalnych klientów nie tylko jako konsumentów, ale przede wszystkim czujących istot.
W ramach zajęć zaprosiliśmy topowych polskich specjalistów od ludzkich zmysłów do przeprowadzenia wykładów. Kama Wybieralska (Aurora Studio) opowiedziała o tym, jak ważny jest dobór odpowiedniego światła, Justyna Puchalska skupiła się na piątym elemencie projektowania, czyli technologii, Aleksandra Pawłowska wyjaśniła, jak funkcjonuje najstarszy zmysł świata, czyli węch, a Maria Przybyszewska wprowadziła nas w świat smaku. Wszystkie wykłady cieszyły się uznaniem i okazały się być niezwykle istotnym doświadczeniem zarówno dla mnie, jak i moich współpracowników, z którymi wspólnie obserwowaliśmy, jak studenci pełni entuzjazmu angażują się w poruszane tematy.
Podczas naszej współpracy studenci z Uniwersytetu Teherańskiego wykazali się kreatywnością i wrażliwością na projektowanie wielozmysłowych przedmiotów. Ich pomysły były przemyślane, zaangażowane społecznie i odpowiadające na realne ludzkie problemy. Cały proces odbywał się pod czujnym okiem pani dziekan Maryam Khalili, która oferowała swoje wsparcie obu grupom. Jestem wdzięczna pani Khalili i pani Irenie Kołakowskiej-Fałkowskiej z Ambasady RP za to, że zaproponowały taką inicjatywę i przekuły ją w plan, dzięki któremu mogliśmy połączyć różne pomysły projektowe bez względu na dzielące nas fizyczne granice.
Ponad 30 studentów wzięło udział w naszych zajęciach. Projekt zakończył się wybraniem 10 koncepcji, stworzeniem prototypów i zaprezentowaniem ich w formie wystawy i katalogu.
Wystawę można było oglądać:
- 9-16 maja 2022 roku w Hozeh Hoonari, Isfahan/IRAN
- 14-17 czerwca 2022 roku w Safavi House, Isfahan/IRAN
- 19-30 czerwca 2022 roku w Tehran Gallery na Wydziale Wzornictwa Przemysłowego w Szkole Sztuk Pięknych Uniwersytetu Teherańskiego, Teheran/IRAN
Katalog: https://drive.google.com/file/d/13qUCyx9j7zjrHJQdgSEmtXb2gWiz7hgG/view
Artykuł: https://en.mehrnews.com/news/188204/Polish-embassy-Tehran-Uni-hold-cultural-exhibition
Edycja 2022
Chcąc kontynuować projekt Polish Summer Design School 2021, razem z otwarciem granic postanowiliśmy zorganizować warsztat na żywo w Iranie. Joanna Jurga i Fater Saadatniaki przygotowali trzydniowy warsztat pod nazwą: „Wyzwanie: zastosowanie zasad designu synestetycznego w tworzeniu ambientu i jego artefaktów w postpandemicznym życiu”. Warsztaty odbyły się w trzecim tygodniu czerwca w dwóch lokalizacjach: w Safavi House w Isfahanie, pod patronatem Ivan Cultural Group, gdzie uczestnicy reprezentowali wydziały designu i architektury, oraz na Uniwersytecie Teherańskim, gdzie studenci pochodzili wyłącznie z wydziałów designu. Ponad 70 studentów wzięło udział w zajęciach. Na zakończenie przygotowali 10 projektów przedmiotów przeznaczonych do przestrzeni publicznych, które miały za zadanie zmusić nas do realnych interakcji z drugim człowiekiem.
Jeden z projektów był dedykowany przestrzeni lotniska. Dzięki niemu dzieci mogły czymś się zająć i nawiązać nowe znajomości, podczas gdy rodzice czekali na bagaże. Kolejny dotyczył poczekalni dla dzieci w szpitalach. Studenci zaprojektowali przestrzeń, która umożliwiała dzieciom zabawę i relaks w trudnym dla nich czasie leczenia. Inny projekt dotykał kwestii cyfrowego nomadyzmu i możliwości zbierania się wspólnie wokół ognia. Studenci zaproponowali także zmysłowe ścieżki w parkach i uliczne meble, dzięki którym użytkownicy mogą się integrować, np. na kampusach uniwersyteckich. W ramach warsztatów szukaliśmy także rozwiązań dla basenów publicznych, więzień i bibliotek. Studenci zaobserwowali, że istnieje zapotrzebowanie na rozwiązania projektowe, które zintegrują i ulepszą komunikację w prawdziwym świecie. Zwrócili także uwagę na problem alienacji i podzielili się własnymi doświadczeniami wokół trudności z funkcjonowaniem w grupie.
Postanowiliśmy stworzyć prototypy wybranych projektów i wystawić je w Polsce w 2023 roku.
- Nauka w kontekście pracy bez granic
Jako wykładowcy jesteśmy przekonani, że dzielenie się wiedzą, interdyscyplinarnym podejściem i elastycznością mentalną jest naszym obowiązkiem. Dzięki temu studenci będą umieli zaadaptować się do nieustająco zmieniającego się świata. Projekty angażujące wiele kultur, jak chociażby Polish Design Summer School 2021, są tego dobrym początkiem. Jako projektanci, badacze i przedsiębiorcy wierzymy, że powinniśmy dołożyć wszelkich starań, aby wiedza o poczuciu bezpieczeństwa i biologicznych mechanizmach ludzkiego funkcjonowania stała się bardziej dostępna. Dzięki temu przyszłe pokolenia będą projektować nie tylko piękne przedmioty, ale również takie, które szanują środowisko. Przedmioty, które pozwolą nam wzrastać, a nie ledwo przeżywać.
DESIGN BEZ GRANIC (DBG)
Głównym celem projektu Design bez granic jest uświadamianie oraz szerzenie wiedzy wykładowców i studentów na temat projektowania, tak aby docierała ona we wszelkie zakątki świata.
Nauka, która bierze pod uwagę międzykulturowe i transetniczne rozumienie świata stanowi podstawę dla projektów, które mogą rozwiązać problemy naszego świata, takie jak konflikty zbrojne, migracje, zmiany klimatyczne czy kryzysy środowiskowe.
DBG to nie tylko przekazywanie wiedzy krajom z Globalnego Południa. To przede wszystkim budowanie relacji i przyjaźni oraz nauka pracy w interdyscyplinarnych zespołach w świecie nieustającej zmiany.
W ramach DBG planujemy: wysyłać wykładowców na delegacje do szkół na drugim końcu świata, pomagać tworzyć programy nauczania, szerzyć wiedzę, organizować warsztaty i wymiany studenckie oraz promować prace młodych projektantów na arenie międzynarodowej.
- Plan przyszłej współpracy
W przyszłości planujemy promować irański design w Polsce podczas Łódź Design Festival 2023 i na wystawie w Instytucie Wzornictwa Przemysłowego w Warszawie, podczas których pokażemy efekty naszej współpracy oraz przybliżymy historię relacji polsko-irańskich.
Oprócz projektów studenckich chcemy również pokazać irańskie rzemiosło, czerpiące z tradycyjnych lokalnych metod, by tworzyć współczesne funkcjonalne formy. Formy te doskonale wpisują się w trend wykorzystywania lokalnych zasobów i surowców, zamiast sięgania po te oddalone o setki kilometrów. W ten sposób chcemy udowodnić, że kraje takie jak Iran, często pomijane podczas dyskusji o współczesnym designie, mają wiele do zaoferowania na arenie międzynarodowej. Naszym celem jest pójście o krok dalej i popularyzowanie koncepcji DBG na całym świecie. Planujemy nie tylko krótko-terminową współpracę, ale również długo-terminowe projekty, dzięki którym unowocześnimy istniejące struktury nauki o projektowaniu w Iranie i stworzymy silne relacje na odległość, umożliwiające intelektualną wymianę.
dr Joanna Jurga i Mgr Fater Saadatniaki
Katalog: https://drive.google.com/file/d/13qUCyx9j7zjrHJQdgSEmtXb2gWiz7hgG/view
Artykuł: https://en.mehrnews.com/news/188204/Polish-embassy-Tehran-Uni-hold-cultural-exhibition
Redakcja: Kamy Wojtkiewicz